Ik wilde het op deze tweede dag van de spelen hebben over Leni
Riefenstahl.
U vraagt zich misschien af, wat heeft zij met de Olympische
winterspelen te maken? Misschien vraagt u zich af, wie is ze uberhaupt. Ik zal
het uitleggen.
Leni Riefenstahl was een Duitse
filmmaakster die wereldberoemd werd door haar film Triumph des Willens, een documentaire uit 1935 over het
partijcongres van de Nazi’s in Neurenberg. Een prachtige film over een
afschuwelijk onderwerp.
In 1936 vraagt Hitler of zij de Olympische Spelen in Berlijn
wil filmen. En waar Triumph des Willens
een onvervalste propagandafilm voor de Nazi’s was, is Olympia, zoals de film heet, een onvervalste propagandafilm voor
sporters.
Ze gebruikt voor die tijd radicaal vernieuwende technieken.
Zo is ze de eerste die een rijdende camera gebruikt, zodat ze de sporters kan
volgen tijdens hun race. Ze is de eerste die close ups maakt, die andere
camerastandpunten gebruikt, vanuit een vliegtuig, vanuit een Zeppelin. Maar ook
juist van onderen, zodat de sporter heroischer lijkt. Ze gebruikt telelenzen,
slow motion, onderwatercamera’s. Allemaal als eerste.
Daarnaast filmt ze achter de schermen: ze laat de
voorbereidingen van de sporters zien. Dat had nog nooit iemand gedaan.
Na de opnames is ze twee jaar bezig om de film te editen, ze
moet uit 400 kilometer opnames, vier uur film maken. Het verhaal gaat dat ze in
de filmstudio slaapt om geen tijd te verliezen.
Olympia is een
meesterwerk.
Toen ik de film, die gewoon op youtube staat, bekeek, viel
me op hoe modern hij nog steeds is. Alle filmtechnieken die heden ten dage nog
worden gebruikt, zijn door haar geintroduceerd.
Zoals de lijnen voor de
hedendaagse popmuziek allemaal zijn uitgezet door de Beatles, zo zijn alle
sportdocumentaires en alle sportregistraties gebaseerd op haar werk. Zij is de
Lennon & McCartney van het sport beeld: de camera op een rails die straks
Sven Kramer van dichtbij volgt als hij over de baan vliegt: Riefenstahl. De
camera die inzoomt op het van pijn vertrokken gezicht van Bergsma in de laatste
ronde van de tien kilometer; de close up van de tranen van Wust als straks het
volkslied klinkt: het is allemaal door Riefenstahl bedacht.
Na de oorlog werd ze door de
filmwereld in de ban gedaan. Ze heeft geen film meer kunnen maken, terwijl
iedereen erkende dat ze een van de grootste filmmakers uit de twintigste eeuw
was.
Ingewikkelde kwesties zijn dat toch. Ook nu in Nederland
weer, waar brieven opdoken uit 1943 van de geliefde dichter Lucebert. Brieven
waarin hij zich anti semitisch en Nazi sympathiek uitlaat. Wordt zijn werk er
minder mooi door? Ik weet het niet.
Wat ik wel
weet is dat schoonheid en gruwelijkheid vaak hand in hand gaan.
Iedere sportverslaggever, iedere regisseur, iedere cameraman
die de komende weken de Olympische Spelen in PyeongChang verslaat, is
schatplichtig aan Leni Riefenstahl. En zij op haar beurt had het allemaal nooit
kunnen doen zonder de man die haar de opdracht gaf en haar betaalde: Adolf
Hitler.
