Paul Rosenmoller ging in de eerste aflevering van zijn nieuwe serie ‘Paul Rosenmoller en ...’ op zoek naar de stand van zaken in voormalig Oost Duitsland. Op 9 november is het twintig jaar geleden dat de Berlijnse muur openging. Nog steeds een onvoorstelbare gebeurtenis die mij vooral leerde dat alles mogelijk is. Dat was onmogelijk lijkt kan zich zomaar realiseren: je let even niet op en alles is anders, zoals zo prachtig is verfilmd in ‘Goodbye Lenin’. Dat is eng, maar in sommige gevallen zoals in 1989, ook prachtig.
Rosenmoller vroeg zich af of de eurorie die er destijds was, vooral onder de Oost Duitse bevolking, niet in teleurstelling was omgeslagen.
Je kon het antwoord al vanaf de eerste minuut zien aankomen.
Paul behoorde namelijk in de jaren tachtig tot de linkse voorhoede die vond dat het in Oost Duitsland allemaal wel meeviel; die vond dat Honecker weliswaar een eigenaardige, maar eigenlijk best vriendelijke man was; die vond dat het communisme toch ook veel goeds bracht.
Het is in dat verband ook wel aardig om de tekst van ‘Over de muur’ van Het Klein Orkest – een hit uit de jaren tachtig - er nog eens bij te pakken. Het eerste couplet gaat over Oost Berlijn; het tweede over West Berlijn. Over beiden zingt Harrie Jekkers: ‘Er is in die tijd veel bereikt’. Eigenlijk, zegt hij, hebben ze allebei hun voor en hun nadelen.
Dat is precies de gedachte die Rosenmoller nog steeds schijnt aan te hangen: Goed, het was niet ideaal, maar het communisme bracht toch ook gelijkheid en zekerheid. En iedereen had werk.
Het feit dat hij die mening nu nog – na alles wat we inmiddels weten – durft uit te dragen is verbijsterend. Ze moet haast wel voortkomen uit onvermogen om zijn ongelijk van toen toe te geven. Anders is het domheid of een vorm van opzettelijke geschiedvervalsing.
Oost Duitsland was namelijk een hel; een model politiestaat; een land waarin niemand elkaar vertrouwde omdat de ander -zelfs je man of vrouw - voor de inlichtendienst kon werken. In de documentaire ‘De val van de muur’ van de ZDF zegt iemand: ‘De stasi is waarschijnlijk de beste binnenlandse inlichtingendienst die er ooit in de wereld bestaan heeft’. Dan weet je genoeg.
Desondanks is de hele aflevering doordrongen van nostalgie naar de DDR tijd. ‘Mensen zeggen mij dat er vroeger werk was voor iedereen’, zegt Rosenmoller bijvoorbeeld, ‘nu is er werkeloosheid.’ En: ‘Veel Oost Duitsers hebben heimwee naar die tijd’. En: ‘Oost Duitsers zeggen mij dat ze solidariteit missen’. En: ‘Mensen die ik sprak vertellen me stuk voor stuk wat ze goed vonden aan het socialistische systeem.’
Nergens in de uitzending gaat het over de drie miljoen Oost Duitsers die tussen 1949 en 1961 hun land ontvluchtten; nergens gaat het over de veertigduizend mensen die een poging deden om door het ijzeren gordijn te breken; nergens gaat het over de betonnen platen, de automatische mitrailleurs; de honden; de mijnen; de prikkeldraden; de chemische wapens die de Oost Duitsers ervan moesten weerhouden om hun land te verlaten.
Nee, Rosenmoller zegt doodleuk dat de DDR geen onrechtstaat was. Of nee, zo zegt hij het niet. Hij zegt: ‘Mensen zeggen mij dat het geen onrechtstaat was.’ Kennelijk voelt hij ook wel aan dat je zoiets eigenlijk niet kan zeggen.